श्रीमद्भगवद्गीता
षष्ठोऽध्यायः आत्मसंयमयोगः
श्रीभगवानुवाच
अनाश्रितः कर्मफलं कार्यं कर्म करोति यः ।
यं संन्यासमिति प्राहुः योगं तं विद्धि पाण्डव ।
आरुरुक्षोर्मुनेर्योगं कर्म कारणमुच्यते ।
यदा हि नेन्द्रियार्थेषु न कर्मस्वनुषज्जते ।
उद्धरेदात्मनात्मानं नात्मानमवसादयेत् ।
बन्धुरात्मात्मनस्तस्य येनात्मैवात्मना जितः ।
जितात्मनः प्रशान्तस्य परमात्मा समाहितः ।
ज्ञानविज्ञानतृप्तात्मा कूटस्थो विजितेन्द्रियः ।
सुहृन्मित्रार्युदासीन मध्यस्थद्वेष्यबन्धुषु ।
योगी युञ्जीत सततम् आत्मानं रहसि स्थितः ।
शुचौ देशे प्रतिष्ठाप्य स्थिरमासनमात्मनः ।
तत्रैकाग्रं मनः कृत्वा यतचित्तेन्द्रियक्रियः ।
समं कायशिरोग्रीवं धारयन्नचलं स्थिरः ।
प्रशान्तात्मा विगतभीः ब्रह्मचारिव्रते स्थितः ।
युञ्जन्नेवं सदाऽऽत्मानं योगी नियतमानसः ।
नात्यश्नतस्तु योगोऽस्ति न चैकान्तमनश्नतः ।
युक्ताहारविहारस्य युक्तचेष्टस्य कर्मसु ।
यदा विनियतं चित्तम् आत्मन्येवावतिष्ठते ।
यथा दीपो निवातस्थः नेङ्गते सोपमा स्मृता ।
यत्रोपरमते चित्तं निरुद्धं योगसेवया ।
सुखमात्यन्तिकं यत्तत् बुद्धिग्राह्यमतीन्द्रियम् ।
यं लब्ध्वा चापरं लाभं मन्यते नाधिकं ततः ।
तं विद्याद् दुःखसंयोग वियोगं योगसंज्ञितम् ।
सङ्कल्पप्रभवान्कामान् त्यत्तवा सर्वानशेषतः ।
शनैः शनैरुपरमेद् बुद्ध्या धृतिगृहीतया ।
यतो यतो निश्चरति मनश्चञ्चलमस्थिरम् ।
प्रशान्तमनसं ह्येनं योगिनं सुखमुत्तमम् ।
युञ्जन्नेवं सदात्मानं योगी विगतकल्मषः ।
सर्वभूतस्थमात्मानं सर्वभूतानि चात्मनि ।
यो मां पश्यति सर्वत्र सर्वं च मयि पश्यति ।
सर्वभूतस्थितं यो मां भजत्येकत्वमास्थितः ।
आत्मौपम्येन सर्वत्र समं पश्यति योऽर्जुन ।
अर्जुन उवाच
योऽयं योगस्त्वया प्रोक्तः साम्येन मधुसूदन ।
चञ्चलं हि मनः कृष्ण प्रमाथि बलवद्दृढम् ।
श्रीभगवानुवाच
असंशयं महाबाहो मनो दुर्निग्रहं चलं ।
असंयतात्मना योगः दुष्प्राप इति मे मतिः ।
अर्जुन उवाच
अयतिः श्रद्धयोपेतः योगाच्चलितमानसः ।
कच्चिन्नोभयविभ्रष्टः छिन्नाभ्रमिव नश्यति ।
एतन्मे संशयं कृष्ण छेत्तुमर्हस्यशेषतः ।
श्रीभगवानुवाच
पार्थ नैवेह नामुत्र विनाशस्तस्य विद्यते ।
प्राप्य पुण्यकृतां लोकान् उषित्वा शाश्वतीः समाः ।
अथवा योगिनामेव कुले भवति धीमताम् ।
तत्र तं बुद्धिसंयोगं लभते पौर्वदेहिकम् ।
पूर्वाभ्यासेन तेनैव ह्रियते ह्यवशोऽपि सः ।
प्रयत्नाद्यतमानस्तु योगी संशुद्धकिल्बिषः ।
तपस्विभ्योऽधिको योगी ज्ञानिभ्योऽपि मतोऽधिकः ।
योगिनामपि सर्वेषां मद्गतेनान्तरात्मना ।
ॐ तत्सदिति श्रीमद्भगवद्गीतासूपनिषत्सु ब्रह्मविद्यायां योगशास्त्रे
श्रीभगवानुवाच
अनाश्रितः कर्मफलं कार्यं कर्म करोति यः ।
यं संन्यासमिति प्राहुः योगं तं विद्धि पाण्डव ।
आरुरुक्षोर्मुनेर्योगं कर्म कारणमुच्यते ।
यदा हि नेन्द्रियार्थेषु न कर्मस्वनुषज्जते ।
उद्धरेदात्मनात्मानं नात्मानमवसादयेत् ।
बन्धुरात्मात्मनस्तस्य येनात्मैवात्मना जितः ।
जितात्मनः प्रशान्तस्य परमात्मा समाहितः ।
ज्ञानविज्ञानतृप्तात्मा कूटस्थो विजितेन्द्रियः ।
सुहृन्मित्रार्युदासीन मध्यस्थद्वेष्यबन्धुषु ।
योगी युञ्जीत सततम् आत्मानं रहसि स्थितः ।
शुचौ देशे प्रतिष्ठाप्य स्थिरमासनमात्मनः ।
तत्रैकाग्रं मनः कृत्वा यतचित्तेन्द्रियक्रियः ।
समं कायशिरोग्रीवं धारयन्नचलं स्थिरः ।
प्रशान्तात्मा विगतभीः ब्रह्मचारिव्रते स्थितः ।
युञ्जन्नेवं सदाऽऽत्मानं योगी नियतमानसः ।
नात्यश्नतस्तु योगोऽस्ति न चैकान्तमनश्नतः ।
युक्ताहारविहारस्य युक्तचेष्टस्य कर्मसु ।
यदा विनियतं चित्तम् आत्मन्येवावतिष्ठते ।
यथा दीपो निवातस्थः नेङ्गते सोपमा स्मृता ।
यत्रोपरमते चित्तं निरुद्धं योगसेवया ।
सुखमात्यन्तिकं यत्तत् बुद्धिग्राह्यमतीन्द्रियम् ।
यं लब्ध्वा चापरं लाभं मन्यते नाधिकं ततः ।
तं विद्याद् दुःखसंयोग वियोगं योगसंज्ञितम् ।
सङ्कल्पप्रभवान्कामान् त्यत्तवा सर्वानशेषतः ।
शनैः शनैरुपरमेद् बुद्ध्या धृतिगृहीतया ।
यतो यतो निश्चरति मनश्चञ्चलमस्थिरम् ।
प्रशान्तमनसं ह्येनं योगिनं सुखमुत्तमम् ।
युञ्जन्नेवं सदात्मानं योगी विगतकल्मषः ।
सर्वभूतस्थमात्मानं सर्वभूतानि चात्मनि ।
यो मां पश्यति सर्वत्र सर्वं च मयि पश्यति ।
सर्वभूतस्थितं यो मां भजत्येकत्वमास्थितः ।
आत्मौपम्येन सर्वत्र समं पश्यति योऽर्जुन ।
अर्जुन उवाच
योऽयं योगस्त्वया प्रोक्तः साम्येन मधुसूदन ।
चञ्चलं हि मनः कृष्ण प्रमाथि बलवद्दृढम् ।
श्रीभगवानुवाच
असंशयं महाबाहो मनो दुर्निग्रहं चलं ।
असंयतात्मना योगः दुष्प्राप इति मे मतिः ।
अर्जुन उवाच
अयतिः श्रद्धयोपेतः योगाच्चलितमानसः ।
कच्चिन्नोभयविभ्रष्टः छिन्नाभ्रमिव नश्यति ।
एतन्मे संशयं कृष्ण छेत्तुमर्हस्यशेषतः ।
श्रीभगवानुवाच
पार्थ नैवेह नामुत्र विनाशस्तस्य विद्यते ।
प्राप्य पुण्यकृतां लोकान् उषित्वा शाश्वतीः समाः ।
अथवा योगिनामेव कुले भवति धीमताम् ।
तत्र तं बुद्धिसंयोगं लभते पौर्वदेहिकम् ।
पूर्वाभ्यासेन तेनैव ह्रियते ह्यवशोऽपि सः ।
प्रयत्नाद्यतमानस्तु योगी संशुद्धकिल्बिषः ।
तपस्विभ्योऽधिको योगी ज्ञानिभ्योऽपि मतोऽधिकः ।
योगिनामपि सर्वेषां मद्गतेनान्तरात्मना ।
ॐ तत्सदिति श्रीमद्भगवद्गीतासूपनिषत्सु ब्रह्मविद्यायां योगशास्त्रे
श्रीकृष्णार्जुनसंवादे आत्मसंयमयोगो नाम षष्ठोऽध्या
No comments:
Post a Comment